Verdriet en je eigen ervaring van onvervulde verlangens naar liefde en wie je ten diepste wilt zijn maken de ziel onrustig. Het toelaten en volledig tot je door laten dringen van je gevoelens opent de weg naar je ziel. En andersom, het gebruik van verdedigingsmechanismes en vluchtwegen, sluiten het contact met je ziel af (lees meer).

Rouw is de achterkant van liefde. We spreken dat zo makkelijk uit. Maar wat betekent dat eigenlijk? Wij zijn geboren als vrucht van liefde. Liefde ging vooraf aan ons bestaan. Voor de meeste ouders waren wij meer dan welkom, wij werden bemind en gekend. Wij kregen een naam om ook door anderen te worden bemind en gekend. Het bijzondere is dat we bij het sterfbed van onze dierbaren dikwijls diezelfde sfeer van bemind en gekend worden tegenkomen. Liefde geven en ontvangen lijkt een belangrijke kern te zijn van ons bestaan en van onze ziel. Nieuwe alinea?

Ziel is een heel oud woord dat wortelt in het gegeven van ademen en leven. Als iemand sterft, ontbreekt er ineens iets, een levensbron of persoonlijkheid, en dat ontbrekende element wordt ziel genoemd. De overleden persoon kan niet meer in liefde uitreiken of liefde ontvangen. De ziel van de overledene verliest bij het sterven de kwaliteit van ‘Zijn’. Dit ‘Zijn’ ligt dieper dan de persoonlijkheid, het ego, bewustzijn of de begaafdheden van iemand. Contact met je ziel betekent dat jij je in liefde verbonden voelt/weet met jezelf en met de wereld om je heen. De drie ijkpunten waaraan je de ziel kunt herkennen is het verlangen naar onvoorwaardelijke liefde, het verlangen om te mogen zijn wie je bent en het verlangen naar verbinding met jezelf en het Andere buiten jezelf. Door je ziel ervaar je het leven als betekenisvol, zingevend en krijgen de dingen die je doet een zinssamenhang. De zin van je leven wordt niet ontleend aan het ego maar aan het geheel Andere. In religieuze termen is de ziel verbonden met God. Deze goddelijke Werkelijkheid wordt in de wereldgodsdiensten op verschillende manieren benoemd en in beeld gebracht. De spirituele en mystieke denkers benadrukken echter steeds weer dat het om een Aanwezigheid gaat die uitdaagt werkelijk lief te hebben. Deze liefde ontdek je in je eigen hart en in de ogen van de ander.

Spiritualiteit is de weg om je ziel te laten vormen. Het is een proces van gewaarworden, ontvangen, beamen en laten doorwerken. Dit is niet alleen een weg naar binnen, de omvorming van het hebben naar het Zijn, maar ook de weg naar buiten, de bewuste veruiterlijking van het innerlijke. Uitdaging tot liefde laat zich moeilijk in woorden vangen, maar kan wel worden ervaren, ontwikkeld en – bijvoorbeeld in processen van verlies en rouw – worden begeleid.

De spirituele verdieping begint vaak bij intens verdriet en diepe pijn. Het is levenskunst om die ervaring van gebrokenheid en verbrokkeling te onderkennen, toe te laten en volledig door te laten dringen. Het gaat om het ongecensureerd voelen, zonder het gebruik van verdedigingsmechanismes en vluchtwegen. Zo kan een mens in aanraking komen met het verdriet om het onvervulde of het niet meer te vervullen verlangen naar liefde. Mogelijk maakt iemand hier contact met de miskenning of ontkenning van wie hij of zij ten diepste is. Maar die of dat Andere is daar ook en kan zich soms even laten voelen, zorgzaam en betrokken. Iets van liefde manifesteert zich dan, met een uitdaging tot het gaan van de spirituele weg. Wie dit aankan, wie dit aandurft, leeft op. Het verlangen naar verbinding, onvoorwaardelijke liefde en erkenning van wie je ten diepste bent wordt gevoed en vervuld. Zo hervindt de diepste kern van de mens, het zielsverlangen, niet alleen haar rust, maar ook haar vitaliteit. 

Ons leven is de geschiedenis van het zoeken naar vervulling van ons diepste verlangen naar liefde, een liefde die ontvangt en geeft. Dit liefdesverlangen is als een vogel die uitvliegt en in de late avond graag huiswaarts keert, naar haar nest. Dit nest is het weefsel dat door allerlei elementen en factoren wordt gebouwd en weer wordt uitgehaald. Bij het verlies van een dierbare door dood of echtscheiding, of door andere zekerheden, wordt ons nest afgebroken. We vallen als het ware uit de liefde. Er voelt leegte in de ziel en een verlangen om die leegte weer op te vullen. Die leegte gaat met emoties en gevoelens van verdriet en separatie gepaard. Wie dit – bijvoorbeeld met goede begeleiding – wil uithouden en doorleven, kan in aanraking komen met een Liefde die al ons vliegen en zoeken draagt en gidst.  

Klaas-Jan Rodenburg

Opmerking; voor het schrijven van dit artikel is gebruikgemaakt van de boeken ‘Spiritualiteit in het onderwijs’ (Lia van Aalsum) en ‘Echte woorden’ (Ton Jorna).