We zeggen tegen elkaar:’Als je maar gezond bent, dat is belangrijk’. En inderdaad, je ervaart pas echt wat gezondheid waard is als je gekluisterd bent aan je bed. Verlies van gezondheid, lichamelijk of psychisch, verandert je leven. Soms is er herstel mogelijk, soms is dat niet meer mogelijk.

De ene patiënt zal zich afhankelijk en machteloos voelen, terwijl een andere patiënt zich mondig en zelfbewust gedraagt. Wat kan empowerment bijdragen aan de kwaliteit van leven na verlies van gezondheid?

In het duale procesmodel wordt de beweging benadrukt tussen verlies en herstel. De ene keer staat verlies op de voorgrond en is herstel achtergrond en de andere keer is dat precies andersom. Staat verlies van gezondheid op de voorgrond, dan ervaar je dat je als zorgobject meegenomen wordt in het medisch circuit. Je voelt je slachtoffer van een ziekte en ervaart jezelf als afhankelijke patiënt. Daarmee verlies je grip op het leven en voel je afhankelijk van medici. Dat heeft bijvoorbeeld gevolgen voor je eigenwaarde en gevoel van zelfbeschikking. Staat herstel op de voorgrond, dan kom je als individu op voor je zorgbehoeften. Al heb je een functiebeperking, je kunt nog vele dingen zelf. En tevens voel je behoefte aan eigenheid en aan een steunende sociale omgeving. Als die onvoldoende zijn, dan zoek je wegen om dat verder te ontwikkelen. En daarmee houd je grip op het leven.

In haar proefschrift omschrijft Gaby Jacobs (2000) empowerment als: ‘het proces waardoor mensen meer invloed veroveren over beslissingen en acties die van invloed zijn op hun gezondheid’. Kernwoord voor empowerment is ‘eigen regie’. Dat wordt versterkt door participatie van mensen met een functiebeperking in zelfhulpgroepen (delen van ervaringskennis) en adviesraden (invloed uitoefenen op verbeteringen in de gezondheidszorg). 

Het verwerven van kracht (empowerment) heeft als doel om de kwaliteit van het bestaan te verbeteren. Dat kan door het geloof in jezelf te stimuleren en gelijktijdig door een betekenisvolle participatie in de samenleving. Het concept van empowerment is eenvoudig uit te leggen. De toepassing is echter veel moeilijker. Zo is het voor empowerment belangrijk om de ziekte of beperking te accepteren. Maar kan echte acceptatie wel plaatsvinden? Soms voelt iemand met een ziekte of beperking zich wanhopig, een andere keer is er sprake van ontkenning. Soms is er hoop, een andere keer staat twijfel en angst op de voorgrond. Maar stel dat er voldoende acceptatie van de situatie aanwezig is. Dan komt al gauw de rolbevestigende rol van ‘de patiënt’ om de hoek kijken. Artsen zien de patiënt, ook door het medische systeem, als zorgobject waarop verplichtende diagnoses en behandelplannen moeten worden toegepast. De patiënt wordt geplaatst in een afhankelijke rol. En als het de patiënt lukt om op gelijkwaardig niveau met de artsen te communiceren, dan nog zijn er de stigmatiserende maatschappelijke vooroordelen. Zo verwacht men van een patiënt een hulpafhankelijke rol en vindt men dat hij of zij maar beter niet meer kan deelnemen aan het arbeidsproces.

Het concept empowerment wordt toegepast in de gezondheidszorg. Daarbij gaat het om samen met de patiënt te zoeken naar de krachtbronnen die de eigen regie kunnen versterken. Bij empowerment staat niet het oplossen van het verlies centraal, maar het hanteerbaar maken van het verlies. Het zou de moeite waard zijn om het concept van empowerment ook voor het verliesgebied ‘verlies van een dierbare’ uit te werken. 

Auteur: Klaas-Jan Rodenburg, directeur Landelijk Steunpunt Verlies